قوله تعالی:
(مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکوهٍ [۳۰۹] فیها مِصْباحٌ اَلْمِصْباحُ فی زُجاجَهٍ اَلزُّجاجَهُ کَاَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌ).
یکی از جهات بلاغت، تشبیه کردن معقولات است به محسوسات، محض تقریب اذهان و اگر مشبّهٌ به چیزی باشد که در زمان تشبیه نصب العین مخاطبین باشد احسن و ابلغ است.
و چون در زمان نزول کلام معجز نظام، لاله آویز ناقوسی و جار و چهل چراغ و لنپا و چراغ برق و الکتریسیته نبوده و اگر چنانچه بعضی از آنها هم بوده به مرای و منظر مخاطبین نبوده، لهذا مُشَبَّهٌ به، را چیزی مقرّر فرموده که نصب العین مخاطبین آن زمان بوده و در صفا و جلا و ضیاء و نور و بها فرد اوّل بوده.
و آن چراغی است که از روغن زیت افروخته باشند که آن روغن زیت در زجاجه باشد یعنی ظرف بلور، و در وسط آن روغن مِثلِ فَوَّاره ی حوض مِصباح، [۳۱۰] یعنی فتیله و فندک باشد و اینها همه در مشکوه باشد، یعنی محلّ
[ صفحه ۲۵۹]
چراغی که در دیوارها درست می کرده و چراغ در آن می گذاشته و جلو آن شیشه ای نصب می کرده مثل دیوار کو.
و حاصل از سبک آیه این است که: چیز نورانی براق با شعاعی مثل فتیله ی روشن شده ی ضخیم در جوف ظرف بلور که پر از روغن صاف زلال زیت بوده باشد و اینها همه در مشکوه و محلّ چراغ با صفا و جلائی که مثل دیوار گویا مردنگی [۳۱۱] بوده باشد که شعاع آنها در یکدیگر بیفتد و مثل ستاره ی درخشنده ی نورانی بوده باشد.
و تشبیه در آیه چار رکن دارد: مُشَبَّه، و مُشَبَّهٌ بِه، و وجه شباهت، و ادات تشبیه.
مشبَّهْ: نور خدای تعالی، مشبّهٌ به: چراغی که به این اوصاف است، وجه شباهت: نورانیّت، ادات تشبیه: کاف کمشکوه.
این است معنی ظاهر آیه چنانچه از «مجمع البیان» [۳۱۲] و بعضی تفاسیر مستفاد می شود.
علّامه ی حلّی قدس سره در کتاب «کشف الیقین» می فرماید:
«قوله تعالی (کَمِشْکوهٍ فیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ) بِاِسْنادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سَهْلِ الْبَغْدادِی عَنْ مُوسَی بْنِ الْقاسِمِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ جَعْفَرٍ قالَ: سَأَلْتُ (أبا) الْحَسَنَ (علیه السلام) عَنْ قَوْلِهِ تعالی: «کَمِشْکوهٍ».
[ صفحه ۲۶۰]
قالَ: «اَلْمِشْکوهُ» فاطِمَهُ وَ «الْمِصْباحُ»: الحَسَنُ وَ الْحُسَیْنُ وَ «اَلزُّجاجَهُ کَاَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ» قالَ: کانَتْ فاطِمَهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌ بَیْنَ نِساءِ الْعالَمینَ، (یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبارَکَهِ): الشَّجَرَهُ الْمُبارَکَهُ اِبْراهیمُ، (لا شَرْقِیَّهٍ وَ لا غَرْبِیَّهٍ) لا یَهُودِیَّهٍ وَ لا نَصْرانِیَّهٍ. (یَکادُ زَیْتُها یُضی ءُ): یَکادُ الْعِلْمُ اَنْ یَنْطَبِقَ مِنْها، (وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ [۳۱۳] عَلی نُورٍ): قالَ: فیها اِمامٌ بَعْدَ اِمامٍ. (یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ)، قالَ: یَهْدِی اللَّهُ لِوَلایَتِنا مَنْ یَشاءُ». [۳۱۴] .
[ صفحه ۲۶۱]
«قول خداوند تعالی: (کَمِشْکوهٍ فیها مِصْباحٌ) به اسناد این حدیث از محمّد پسر سهل بغدادی و او از موسی پسر قاسم و او از علی پسر جعفر گفت: پرسیدم از حضرت امام (أباالحسن) حسن (علیه السلام) از قول خدای تعالی: «کمشکوهٍ»، فرمود: مشکوه، فاطمه است و مصباح حسن و حسین می باشند.
و «الزُّجاجَهُ کَاَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ» فرمود: فاطمه ستاره ای است درخشنده در میان زنهای دنیا. (یُوقَدُ مِنْ شَجَرَهٍ مُبارَکَهٍ) شجره ی مبارکه ابراهیم است. (لا شَرْقِیَّهٍ وَ لا غَرْبِیَّهٍ) یعنی نه یهودی بودند و نه نصرانی.
(یَکادُ زَیْتُها یُضی ءُ) یعنی نزدیک است علم (از او) اینکه عالم گیر شود از شجره ی ابراهیم.
(وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلی نُورٍ) فرمود در شجره ی ابراهیم است امامی بعد از امام، (یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ) یعنی هدایت می کند خدا به واسطه ی دوستی ما هر که را خواهد».
برگرفته از کتاب ده گفتار پیرامون سیمای حضرت فاطمه علیها السلام در قرآن کریم نوشته آقای عبد الحسین قدسی خوشنویس